Istorija

monografija jagodinske biblioteke

Istraživanje istorije jagodinskog bibliotekarstva pretočeno je u monografiju Jagodinsko bibliotekarstvo (1851-2011) autora dr Mile Stefanović, priređeno i štampano povodom 160 godina od osnivanja Čitalašta, u jubilarnoj 2011. godini. Predmet ovog istraživanja nije istrgnut iz društvenog konteksta okruženja, naprotiv, najneposrednije je povezan kao istorijski proces između događaja i ličnosti i tako prepoznatljiv kroz međusobne uticaje i veze sa sveukupnim promenama tokom 160 godina kulturne prošlosti i istorije jagodinskog bibliotekarstva.

Usredsređujući se na javno bibliotekarstvo, istaknuta su čitalašta kao institucije koje su u drugoj polovini 19. veka doprinosile civilizacijskim modelima obrazovne i kulturne profilisanosti u Srbiji. Svodeći rezultate istraživanja, posle Čitališta, izdiferencirane su bibliotečke ustanove preko kojih je ostvarivana delatnost javnog bibliotekarstva u Jagodini i to: Javna biblioteka (1909), Građanska čitaonica (1911) i Narodna knjižnica i čitaonica (1923). Posle Drugog svetskog rata ulogu gradske biblioteke obavljaće Biblioteka Sreskog sindikalnog veća, da bi posle Zakona o bibliotekama NR Srbije (1960) ustanovljena kao Narodna biblioteka (1961).

Trag formiranja bibliotečkih ustanova, čiji značaj nije manji, vodi do školskih, narodnih i seoskih knjižnica i specijalnih biblioteka koje su doprinosile usponu kulture i prosvete u Jagodini.

Čitalište u Jagodini

izvestaj o prispecu knjige

Izveštaj o prispeću knjiga potpredsednika Čitališta Koste Mihailovića

Pominje se prvi put 1851. godine. Prve godine su prošle nezapaženo, da bi u periodu od 1857. do 1874. godine bilo u žiži kulturnog života Jagodine. Novine i časopisi bili su najzastupljeniji u jagodinskom Čitalištu, knjige su bile malobrojne. Političke prilike su direktno uticale na okupljanje i u ovoj instituciji. Šezdesetih godina društvo je bilo u rukama liberala, pristalica omladinskih ideja, a kasnije se reflektuju ideje Svetozara Markovića, koje će preuzeti i osnivači radikalne stranke.

Sinhronizovana opredeljenja Društva srpske slovesnosti o kulturnoj misiji i svrsishodnosti čitališta, načelno su prihvaćena a rezultati su vidljivi kroz dostavljanje knjiga i časopisa, što je bio primarni zadatak zaduženih za pojačavanje uloge Čitališta. Među najznačajnijim ličnostima u Čitalištu iz 1857. zabeležena su imena potpredsednika Čitališta Koste Mihajlovića, kapetana – kasnijeg okružnog načelnika, sekretara Koste Jakovljevića i protokoliste Živka Nikolića..

Đura Jakšić

Prekretnicu u kulturno-prosvetnom životu grada i Čitališta predstavlja osnivanje gimnazijske realke u Jagodini 1869. Čitalište je bilo smešteno u zgradi osnovne škole, gde je po opštinskom odobrenju priređivalo svoje besede zajedno sa Pevačkim društvom i Pozorišnom družinom. Period posle 1869. najintenzivniji je u zalaganju da se prestižnost postigne ugledanjem na sredine koje su već imale čitališta. Kao knjižničar Čitališta 1870. Potpisuje se Svetozar Đorđević. Od značajnih ličnosti u radu Čitališta izdvojiće se gimnazijski nastavnik crtanja, pesnik, pripovedač i slikar Đura Jakšić.

Progon pristalica Svetozara Markovića posle 1870. uticao je i na članove Čitališta, Pozorišnu i Pevačku družinu. Pozorišna družina je prestala da radi i svoju imovinu zaveštala je Ujedinjenoj omladini Srpskoj u Novom Sadu. Pred gašenje, Čitalištem je rukovodio Jovan Karamatić kod koga je ostao popis čitališnog inventara.

Posle 1881. čitališta gube svoju osnovnu funkciju, knjige i novine su građanstvu dostupnije i u drugim ustanovama, bibliotekama pri školama, ministarstvima i drugim nadleštvima.

U poslednjoj deceniji XIX veka pominju se čitališta radničkih i učiteljskih društava. Tokom 1890. u Jagodini je osnovana Jagodinska trgovačka omladina kao druga strukovna družina u varoši. Čitaonica Jagodinske trgovačke omladine radila je 1893. I imala svog delovođu-knjižničara Tomu M. Vučića.

Javna biblioteka u Jagodini

ukaz kralja Petra

Ukaz o osnivanju biblioteka, 1909.

Osnovana je na inicijativu Jovana Tomića, preduzimljivog bibliotekara Narodne biblioteke u Beogradu koja je prihvaćena u Ministarstvu prosvete i crkvenih poslova tako da je Ukazom kralja Petra od 27. aprila 1909. osnovano nekoliko javnih biblioteka u unutrašnjosti. Prihvatanje ideje o osnivanju Javne biblioteke u Jagodini izrazila je opštinska vlast Jagodine i sa direktorima Gimnazije i Muške učiteljske škole, Sretenom Adzićem uspela da se dogovori oko pogodnosti gde i na koji način obezbediti smeštaj i prateće uslove za ovu državnu kulturnu ustanovu.

Osnivačkim aktom – Ukazom kralja Petra od 27. aprila 1909. godine – utemeljuje se Javna biblioteka u Jagodini. Javna biblioteka je bila smeštena u zgradi Gimnazije. Prikupljanje knjiga, obradu, formiranje fonda i pozajmljivanje sprovodio je njen jedini bibliotekar, profesor latinskog jezika u Gimnaziji, Jovan Čolić. Posle premeštanja Jovana Čolića u Zaječar, bibliotečko poslovanje ne beleži napredovanje. Početkom Prvog svetskog rata Javna biblioteka je prestala da postoji.

Građanska čitaonica u Jagodini

a Kulturna liga u Moravskom kraju

Kulturna liga u Moravskom kraju

Građansku čitaonicu u Jagodini formirala je Kulturna liga početkom 1911. godine. Smeštaj Čitaonice nije poznat, ali je moguća pretpostavka da se nalazila blizu gimnazijske zgrade, pošto je knjižničar Jovan Čolić bio ujedno i bibliotekar Javne biblioteke – smeštene u Gimnaziji.

Uvidom u članstvo primetno je da su članovi Čitaonice predstavljali intelektualnu i privrednu elitu Jagodine u tom periodu. Čitaonica je primala novine i časopise, ali nije poznat broj knjiga u fondu. Kulturna liga je organizovala mnoga predavanja koja su držali poznati profesori i stručnjaci iz različitih oblasti. Pomagala je organizovanim sakupljanjem knjiga, poklanjajući ih Čitaonici i seoskim knjižnicama. Sačuvana su Pravila Građanske čitaonice u Jagodini.

Narodna knjižnica i čitaonica u Jagodini

Udruzenje umnih radnika

Udruženje umnih radnika, 1923.

Narodna knjižnica sa čitaonicom formira se u Jagodini 1923. kao rezultat progresivnih ideja narodnog prosvećivanja koje je u Srbiji sprovođeno intenzivno u prvoj polovini 20. veka. Početkom treće decenije 20. veka okuplja se u Jagodini grupa intelektualaca i mlađih činovnika i formira Udruženje Mladih Umnih Radnika. Osmišljavaju da, pored diletantskog pozorišta, hora i orkestra, ustanove Narodni univerzitet i Narodnu knjižnicu i čitaonicu.

Od 1923. do 1938. godine postoje podaci o radu Udruženja, nosiocima dužnosti predsednika, sekretara, knjižničara, kao i kumulativnom finansijskom poslovanju. Prostor za rad Narodne knjižnice bio je u Prvostepenom sudu u Jagodini. U fondu je bilo oko hiljau dela iz različitih oblasti. Knjige je prinavljao poseban odbor i njima su se služili svi članovi Udruženja.

a zgrada suda u Jagodini

Zgrada suda gde je bila smeštena Narodna knjižnica i čitaonica

Udruženje mladih umnih radnika menja svoje ime 1938. u Udruženje „Narodna knjižnica i čitaonica“ i sačinjava Pravila Narodne knjižnice i čitaonice koja su odobrena od strane Kraljevske banske uprave u Nišu 5.oktobra 1938.

Ulaskom okupatora u Jagodinu 1941. prekinut je rad Narodne knjižnice i čitaonice, njen fond će kasnije izmestiti kako bi ga sačuvali. Članovi Udruženja bili su intelektualci leve orijentacije, većina njih se priključila revolucionarnom antifašističkom otporu i NOB. Najpoznatiji knjižničar bio je Radislav Nikčević, po kome će Narodna biblioteka dobiti ime 1973. godine.

Narodno prosvećivanje u Beličkom srezu doprinelo je formiranju mnogih seoskih knjižnica između dva svetska rata. Njihov rad je na mahove bio intenzivan, posebno u vreme osnivanja, ali su kasnije tavorile, ili se gasile. Ministarstvo prosvete Srbije preko Odseka za narodno prosvećivanje tokom Drugog svetskog rata sprovodi forme narodnog prosvećivanja i opismenjavanja u unutrašnjost Srbije. U Beličkom srezu obrazovani su odseci za narodno prosvećivanje. Školske knjižnice spojene su sa narodnim gde je to bilo moguće, otvarane su narodne knjižnice i čitaonice, obnavljane sokolske čete, streljačke družine, pevačka društva. Grupa intelektualaca iz odbora za narodno prosvećivanje obilazila je opštine i držala popularna predavanja.

Narodna biblioteka u Jagodini

sokolski dom

Sokolski dom gde je bila Omladinska biblioteka

Narodna bibliotekau Jagodini nastala je posle Drugog svetskog rata kao bibliotečko jezgro iz fonda prethodno ugašenih knjižnica. Posle oslobođenja, narodnooslobodilačka vlast uspostavlja nove forme privrednog i društvenogivota na nivou Srbije. Preporuke koje su zadirale u bibliotečku struku značile su neprikosnoveno prilagođavanje revolucionarnom obrascu kulturnih vrednosti, to je praktično značilo pretresanje knjižnih fondova – sklanjanje knjiga iz prethodnog režima i unos novih.

a pecat Narodne citaonice i biblioteke

Pečat Narodne čitaonice i biblioteke

Odredbe Opšteg zakona o narodnim odborima iz 1946. Godine propisivale su da mesni, odnosno gradski i sreski odbori osnivaju čitaonice po selima, a biblioteke po sreskim mestima i gradovima. Nasleđena mreža knjižnica i čitaonica iz predratnog i ratnog perioda poslužila je novoj vlasti da tu razvije punktove popularnog bibliotekarstva kao poluge opšteg kulturnog napretka.

Fond predratne Narodne knjižnice i čitaonice od 3.000 knjiga preneće se prvo u sokolski dom za Omladinsku biblioteku u nadležnosti Omladinske organizacije, kasnije u biblioteku osnovanu pri Sreskom sindikalnom veću. Na osnovu Zakona o bibliotekama NR Srbije iz 1960. Godine, Narodni odbor opštine Svetozarevo u aprilu 1961. posebnim Rešenjem osniva Narodnu biblioteku u Svetozarevu i određuje joj status opštinske matične biblioteke.

Narodna biblioteka „Radislav Nikčević“

Radislav Nikcevic

Radislav Nikčević

Narodna biblioteka „Radislav Nikčević“ dobija ime po narodnom heroju Odlukom Zbora radnih ljudi u prošrenom sastavu krajem 1973. Biblioteka je od 1979. godine članica Zajednice matičnih biblioteka regiona Šumadije i Pomoravlja. Cilj udruživanja izražavan je kao pospešivanje i osavremenjavanje razvoja bibliotečke delatnosti u Regionu.

Funkcija matičnosti u svim dogovorima zauzimala je posebno mesto. Proširivanje mreže, otvaranje novih biblioteka i knjižnica u mesnim zajednicama sela i grada i radnim organizacijama, podrazumevali su neophodnu saradnju sa društveno-političkim organizacijama čija je programska i materijalna podrška bila utemeljena na opštim zakonskim aktima.

Unapređivanje rada uključilo je stručnu saradnju kroz održavanje seminara, primenu jedinstvenih principa u obradi i katalogizaciji i dostizanje standarda za sve tipove biblioteka. U tom periodu Narodna biblioteka „Radislav Nikčević“ postigla je zapažene rezultate kao najvažnija kulturna institucija Pomoravskog okruga i opštine Svetozarevo. Pokazatelji bibliotečkog poslovanja bili su dobra osnova za stručnu zasnovanost bibliotečke delatnosti i usmeravanje aktivnosti ka dostignućima savremenog informacionog koncepta organizacije i poslovanja.

kolektiv biblioteke 1982. godine

Kolektiv Biblioteke na izletu 1982. godine

Preuzeto iz monografije „Jagodinsko bibliotekarstvo (1851-2011) autora dr Mile Stefanović